vasael.ir

کد خبر: ۱۲۴۵۱
تاریخ انتشار: ۰۹ دی ۱۳۹۷ - ۱۷:۱۵ - 30 December 2018

معرفی کتاب| قدرت، دانش و مشروعیت در اسلام

وسائل ـ این پژوهش تاریخ قدرت یا اندیشه سیاسی در تمدن اسلامی نیست، بلکه صرفا به حوزه هایی از دانش و عقلانیت سیاسی پرداخته که در درون فرهنگ اسلامی و با توجه به ساخت قدرت در دوره میانه (قرن سوم و هشتم هجری) ظاهر شده است.
به گزارش خبرنگار وسائل، «کتاب قدرت، دانش و مشروعیت در اسلام»معرفی کتاب| قدرت، دانش و مشروعیت در اسلام اثر حجت الاسلام دکتر داود فیرحی می‌باشد. این کتاب در هشت فصل که یکى از آثار ارزنده‏اى است که در سالیان اخیر به حوزه مطالعات اندیشه سیاسى اسلامى کشورمان عرضه شده است.
 
مھم‌ترین ویژگى برجسته این اثر مھم، باز کردن راه براى روش‌ھاى جدید در اندیشه سیاسى اسلام در محیط علمى ما است. این کار را متفکران عرب چند دھه پیش شروع کرده اند؛ اما در سرزمین ما سابقه چندانى نداشته است. حجت الاسلام فیرحى این گام مھم را در حوزه فوق برداشت و باب جدیدى در تحقیقات اندیشه سیاسى اسلام براى محققان ایران زمین گشود.
 

مقدمه
 
در این بخش به بیان سازمان دهی پژوهشی کتاب می‌پردازد و خود از چهار بخش مرتبط با هم تشکیل می‌شود. نخستین بخش مقدمه که مهم‌ترین بخش معرفت شناختی کتاب نیز تلقی می‌شود به بیان دو دیدگاه معرفت شناسانه متفاوت در مطالعات اندیشه سیاسی دوران میانه اسلامی می‌پردازد.
 
دومین بخش مقدمه کتاب شامل بیان منابع مورد استفاده در کتاب بوده و خود شامل دو دسته منابع می‌گردد: اول منابعی که به وسیله نویسندگان مسلمان دوره میانه در سنت دوم معرفت شناسانه در باب اندیشه سیاسی این دوران به نگارش در آمده است، اما در کنار این دسته از منابع، دسته دومی از منابع را می‌بینیم که جهت ترسیم و ارائه چارچوب نظری و ایجاد ابزار روش شناسی متناسب با دعاوی پژوهش مورد نیاز خواهند بود.
 
به لحاظ روش شناسی این منابع شامل آموزه‌های گادامر و فوکو خواهد بود، سومین بخش مقدمه به ارائه پرسش‌های مورد توجه در مطالعه اندیشه سیاسی دوران میانه در رهیافت انتقادی می‌پردازد و در آخرین بخش از مقدمه، نویسنده متناسب با چارچوبه‌های روش شناسی و آموزه‌های گادامرو فوکو به بررسی چهار مفهوم اساسی مورد نیاز پژوهش خود می‌پردازد.
 

قدرت و دانش؛ چارچوب نظری

قسمت نخست کتاب خود شامل دو بخش است که تحت عنوان دو فصل به صورت مجزا بیان شده است. در فصل نخست به طور عمده دو کار اساسی می‌باید صورت بگیرد: نخست بیان روش مورد استفاده جهت مطالعه اندیشه سیاسی دوران میانه اسلامی است و سپس به دست دادن چارچوبی راهنما برای بررسی آکادمیک این موضوع می‌باشد.
 
اصولا یکی از تفاوت‌های علوم انسانی از علوم تجربی در این است که بر خلاف علوم تجربی، محقق علوم انسانی خود می‌باید ابزارها، روش ها، تکنیک‌ها و هر آنچه را که برای هدایت پژوهش خویش نیاز دارد، فراهم کند.
 
در فصل دوم پس از بیان سرشت دانش سیاسی به عنوان بخشی از علوم عملی و توضیح نظریه رایج تقدم دانش برقدرت، نشان می‌دهد که نظریه تقدم عقل بر اراده نظریه بی رقیب و بدون جانشین در باب سرشت دانش بشری در اندیشه اسلامی نیست و نظریه تقدم قدرت بر دانش نیز در اندیشه اسلامی به وسیله نظریه پردازانی همچون ابوحامد غزالی، سید جعفر کشفی، عمرو بن بحر جاحظ و ابن خلدون مطرح شده است.
 
به این ترتیب آنچه در دو فصل اول و دوم بخش نخست کتاب بیان شده، چارچوب نظری و روشی را بیان می‌کند که کتاب بر اساس آن به بررسی اندیشه سیاسی سده‌های میانه اسلامی می‌پردازد.
 

ساخت و روابط قدرت در دوره میانه

موضوع فصل سوم ملاحظات تاریخی و تبارشناسانه است که با انتخاب چند گزینه به درون فهمی قدرت و مختصات هندسی آن در تمدن اسلامی می‌پردازد. در بین به انتشار قدرت در تمدن اسلامی که بر مبنای «وحی اسلامی» و «نظام قبیله» عمل می‌کرد و تمایز آشکاری با تجربه یونان داشت که بر «فلسفه» به جای دین و «نظام شهر» به عوض قبیله استوار بود نگاهی مفصل دارد.
 
در فصل چهارم این کتاب به سیر خلافت و بحران جانشینی بعد از پیامبر از جمله فهم سقیفه بر این مبنی که خلافت بر آمده از آن به اعتبار معنایی که دارد، از کجا نشأت می گیرد. برای درک این موضوع نقش سه گروه انصار، بنی هاشم، مهاجرین در شرایط اجتماعی آن زمان به تفصیل بیان شده که در نهایت به شکل گیری سقیفه می شود.
 
بعد از آن به خلافت اموی و گسترش دولت عرب پرداخته و نقش معاویه در استفاده از تجربیات سیاسی و تمدنی دولت های پیشین از جمله ایرانیان با ابزاری، چون ولایت عهدی، خراج و املاک سلطانی، ساخت قدرت جدید مورد بررسی قرار می گیرد.
 
در ادامه به نقش بنی عباس در حذف عرب گرایی و ورود ملیت های مختلف در قدرت سیاسی به نوعی توحل در ساخت قدرت و تشکیل نهاد وزارت از دست آورد های این دوره یاد می-شود.
 
در فصل پنجم به سیر جایگزینی سلطنت اسلامی با تمام عناوین و القاب به جای خلافت اسلامی یا به تعبیر دقیقتر خلافت قریش و این امر که اندیشه اسلامی با افتادن در معمای دوگانه هرج و مرج و آشوب، و یا سلطنت متغلب، و در غیاب راه حل سومی برای خروج ناگزیر بر حضور استیلایی سلطان رضایت می دهد.
 
در این بین به نظر می رسد سلطنت اسلامی سه ویژگی اساسی دارد که ارکان آن را تشکیل می دهد؛ این ویژگی‌ها عبارتند از: ۱- بر زور و غلبه استوار است ۲- دین یار و شریعت پناه است ۳- بر اندیشه های تقدیرگرایانه بنیاد شده، که موجب تمایز سلطنت اسلامی با دیگر نظام های قدرت می شود.
 

دانش سیاسی در تمدن اسلامی

در فصل ششم این کتاب به فقه سیاسی اهل سنت پرداخته و آنچه در این موضوع اهمیت دارد بررسی دیدگاه ها و مذاهب در فقه سیاسی نیست بلکه ارزیابی معرفت شناختی این دانش است که به معنی مرکز قرار دادن رابطه زبان و اندیشه است.
 
فقه سیاسی اهل سنت بر بنیاد دو گانه کاوش های روش شناختی شافعی و تأملات کلامی - معرفت شناختی ابوالحسن اشعری می باشد. شافعی نخستین مؤسس عقلانیت فقهی که با عنوان «اندیشه وسیطه» در جهان سنی شناخته می شود.
 
به نظر او حجیت تمام احکام و رفتارهای سیاسی به نص قرآن بر می گردد، اما فهم قرآن به منابع دیگری باز می گردد. در کل منابع خود را بر محور ۱- قرآن ۲- سنت ۳- جایگاه اجماع در فقه سیاسی ۴- قیاس/اجتهاد قرار می دهد. اشعری نخستین و مهم ترین متکلم سنی است که گفتمان اهل سنت درباره سیاست و امامت را تکمیل نموده است.
 
وی کوشید با دستاورد‌های چهارگانه شافعی در سیاست مشروعیت دینی خلفای راشدین را اثبات کند و کلام سیاسی را تشریع و قانونمندسازی کند و در قالب چهار مرحله استدلال می آورد که شامل: ۱- تقدم نقل بر عقل ۲- فعل انسان و مسئله کسب ۳- عدالت صحابه ۴- تصویب در اجتهاد، است. در انتها به ویژگی ها و نتایج فقه سیاسی در سه بخش می‌پردازد: ۱- کژتابی و گزیده بینی در فقه سیاسی ۲- باز تولید اقتدار ۳- دغدغه مشروعیت.

فصل هفتم کتاب به فقه سیاسی شیعه می پردازد، فقه سیاسی شیعه دو ویژگی اساسی دارد ۱- دانشی امام محور است ۲- به اعتبار شخصیت ها و شرایط دوران تکوین و تاسیس تباری دوگانه دارد.
 
در این فصل مباحث در چند بخش تبیین می‌گردد: ۱- بنیاد دوگانه ۲- امامت و اجتهاد در اندیشه اخباریه ۳- تفاوت های معرفت شناختی میان اخباریه و اصولیان ۴- عقل و سیاست؛ تکوین عقل سیاسی شیعه ۵- روش شناسی اجتهاد در دوره غیبت ۶- ماهیت اجتهاد که خود در مباحث الف-اجتهاد الظن ب-عقل گرایی ج-خطاپذیری اجتهاد ۷- دستاوردها و نتایج که شامل الف-عمل و همکاری با سلطان دانش سیاسی شیعه سلطان را بر دو قسم ۱- حق و عادل ۲- باطل و ظالم تقسیم می کند ب-اذن و مشروعیت سلطان ۸- پیامد ها و باز تولید.
 
فصل هشتم به فلسفه سیاسی پرداخته که برای تبیین موضوع در ذیل چند بخش می پردازد: ۱- دانش تجملی: فلسفه سیاسی در جهان اسلام هرگز به طور مستقیم در زندگی سیاسی مسلمانان وارد نشده، و همواره با وساطت شریعت عمل نموده است و فلسفه نسبت به فقه سیاسی اهمیت ثانوی دارد.
 
۲- فارابی؛ اقتدار در شهر فیلسوف: در اینجا به ارزیابی نسبت اندیشه های فلسفی با ساخت قدرت دوره میانه و باز تولید اقتدارگرایی آن در اندیشه سیاسی فیلسوفان این دوره است، و کانون تحلیل سیاسی فارابی در رأس هرم قدرت قرار داد.
 
۳- سیاست فیلسوف در جامعه اسلامی: در اینجا فیلسوف مسلمان که تمام مسئولیت زندگی سیاسی را با همه الزامات و پیامد‌های آن به فقیهان شریعتمدار وانهاده است، دلیل چندانی برای ادامه تأملات فلسفی در سیاست مدرن ندارد.
 
۴-ابن سینا؛ سیاست و نبوت: پیوندی که ابن سینا میان نبوت و امامت، برقرار شده بود، فلسفه مشرق تمدن اسلامی، به طور کلی در مسیری افتاد که بحث فلسفی درباره سیاست را متوقف نمود.
 
بدین سان با ابن سینا استقلال و امکان بحث فلسفی از سیاست، به گونه ای که در تمدن اسلامی دوره میانه و با فارابی آغاز شده بود، از میان رفت و اندیشه اسلامی در ایران و شرق تمدن اسلامی، برای همیشه در انحصار فقیهان دین و عالمان شریعت قرار گرفت. ۵- پیامد‌ها و نتایج.

گفتنی است، کتاب «قدرت، دانش و مشروعیت در اسلام» اثر حجت الاسلام داود فیرحی در ۳۷۶ صفحه از سوی انتشارات نشر نی منتشر شده است./241/601/ح
ارسال نظر
نام:
ایمیل:
* نظر:
آخرین اخبار
اوقات شرعی
۰۱ / ۰۳ /۱۴۰۳
قم
اذان صبح
۰۴:۱۸:۵۸
طلوع افتاب
۰۵:۵۹:۱۵
اذان ظهر
۱۳:۰۳:۴۰
غروب آفتاب
۲۰:۰۷:۱۶
اذان مغرب
۲۰:۲۶:۱۳